زمانی که ساکنان اولیه شهریری که امروز به عنوان سایت باستان شناسی پیرازمیان شناخته شده تمدن اولیه خود را در این منطقه پایه گذاری می کردند، گمان نمی بردند تا نسل ها بعد این منطقه را به دلیل طبیعت بی نظیر و تاریخ گسترده به یکی از دیدنی های استان و کشور تبدیل کند.

مشگین شهر به روایت کتاب نزهه القلوب حمدالله مستوفی به دو نام خیاو و مشگین شهر معروف بوده است و از هفت شهری که وی در کتابش نام می برد امروز به سه شهر، چهار بخش، 12 دهستان و 404 آبادی به سامان رسیده است.

اما این تغییرات ظاهری در بافت شهرها و محدوده های آن باعث نمی شود، اسرار خاک از بین برود. تا جایی که امروز کاوش های باستان شناسی گواه تمدنی بی نظیر در این منطقه بوده و به عقیده کارشناسان نمونه سنگ افراشته های پیرازمیان را در دنیا بی نظیر کرده است.

آماده باش سربازان باستانی مشگین شهر 

منطقه باستانی و تاریخی معروف به "شهریری" با بیش از 400 هکتار وسعت در شمال غربی روستای پیرازمیان در 31 کیلومتری شرق شهرستان مشگین شهر در کنار رود قره سو قرار داشته و از سه قسمت دژ نظامی، معبد و "قوشا تپه" تشکیل می شود.

سنگ نبشته های پیرازمیان

به عقیده باستان شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی قدمت قلعه و معبد این منطقه باستانی به هزار و 450 سال قبل از میلاد و منطقه "قوشاتپه" به هفت هزار سال پیش از میلاد می رسد.

قبل از هزاره اول، در دوران نوسنگی این محل مسکونی بوده و بخشی از تمدن درخشان منطقه در این نقطه متمرکز بوده است.

سبلان اوج گردشگری تمام فصل

قله سبلان پهنه گسترده در پیرامون مشگین شهر با ارتفاع چهار هزار و 811 متر پس از قله دماوند به عنوان مرتفع ترین قله کشور محسوب می شود، علاوه بر این زیبایی و وجود دریاچه طبیعی در بالای قله موجب شده که سالانه هزاران کوهنورد برای صعود به این کوه اقدام کنند.

سبلان به طول 115 کیلومتر از مغرب به مشرق کشیده شده و دامنه های شمالی به دره قره سو و اهرچای و دامنه های جنوبی آن به شاخه های تلخه رود یا آجی چای منتهی می گردد.

وجود جاذبه منحصر به فرد طبیعت این کوه به همراه تاریخ و فرهنگ متصل به منطقه موجب شده است سبلان به عنوان یکی از مسیرهای مهم کوهنوردی حرفه ای همه ساله گروه های متعددی از سراسر کشور را به دامنه های خود فرا خواند.

این اثر هم اکنون به ثبت ملی رسیده و پرونده ثبت جهانی آن در یونسکو در دست بررسی است.

نمایی از کوه سبلان

اما اعجازهای سبلان به ویژگیهای طبیعی آن مختصر نمی شود و طبق روایات متعددی از جمله روایت ذکر شده در اوستا، کتاب یسنا در کوه سبلان بر زرتشت نازل شده و مقبره زرتشت پیامبر در کنار  سنگ محراب این کوه واقع شده است، بطوریکه کوه سبلان در میان مردمان ساکن در دامنه آن کوهی مقدس است که با نیکی از آن یاد می شود.

ساماندهی هفت آبگرم معدنی

کوه سبلان در کنار اعجازهای دیگر خود آبگرم های معدنی شاخصی را در شهرستان مشگین شهر به ودیعه گزارده است.

به گفته فرماندار مشگین شهر در حال حاضر هفت مجموعه آبگرم معدنی در این شهرستان ساماندهی شده است.

ابراهیم امامی تصریح کرد: مجتمع آبدرمانی قینرچه، شابیل، آبگرم قوتورسویی، آبگرم ایلاندو، آبگرم دوبدو، آبگرم موئیل و آبگرم ملک سویی نمونه این موارد است.

قلعه قهقهه مهر تائید تاریخ دور و دراز شهر

قلعه قهقهه در دهستان یافت از توابع بخش مرادلو و در نزدیک روستای کنچوبه و قره آغاج بوده و در فاصله 80 کیلومتری شمال مشکین شهر قرار دارد.

این قلعه در منطقه قره داغ و با ارتفاع تقریبی 1200 متر از سطح دریا، دیوارهای بلند طبیعی و در میان صخره ها واقع شده است.

قلقه قهقهه

دور تا دور قلعه پرتگاه خطرناک و عمودی شکل طبیعی بوده که گویی به دست بشر صخره ها پیرایش یافته است. وقایع و حوادثی که مورخین در مورد قلعه قهقهه ذکر کرده اند بیشتر مربوط به دوران صفویه است اما این بدان معنی نیست که قلعه در دوره صفویه ساخته شده است.

طبق تحقیقات باستان شناسی استقرار در این قلعه به دوران قبل از اسلام می رسد. از سال 1380 با همت مدیران میراث فرهنگی استان و میراث فرهنگی در جهت احیاء و مرمت قلعه گامهای مؤثری برداشته شده که اصلاح مسیر صعود به قلعه و مرمت سر در ورودی آن از جمله این اقدامات است.

راه ورودی این قلعه به عنوان یک قلعه نظامی از ضلع شمالی آن بوده و در دو طرف دروازه ورودی دو برج قرار دارد. عرض در ورودی 2.5 متر است و از جنس سنگ و آجر با طاق هلالی شکل که هنوز هم پابرجاست.

مهمترین ویژگی قلعه قهقهه زندانی کردن امیران و شاهزادگان صفوی بویژه اسماعیل میرزا فرزند شاه طهماسب یکم صفوی یا به عبارت دیگر شاه اسماعیل دوم دومین پسر ارشد شاه طهماسب یکم سلطان قزلباشها و حتی پادشاهانی از کشورهای دشمن در هنگام جنگ است.

از دیگر زندانیان مشهور دژ، خان احمد گیلانی والی گیلان بود که در سال ۹۷۵ ق بر اثر شورش دستگیر و در زندان قهقهه زندانی شد ولی چون والی گیلان بود شعری سروده و تسلیم شاه طهماسب کرد.

شیروان دره سی؛ ژئو پارک طبیعی کشور
 
شیروان دره سی یا دره شیروان در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی مشگین شهر یکی از یازده زیستگاه وحشی بوده و دره عمیق و عریضی است که بریدگیهای دیواره‌های صخره‌ای، چشم انداز ویژه‌ای به این منطقه بخشیده‌است و سنگ ها در آن به صورت تندیس هایی دیده می‌شوند.

پارک جنگلی مشگین شهر

این دره از قسمت جنوب به دامنه شمالی سبلان (هرم) از شرق به جاده لاهرود -  شابیل، از غرب به هوشنگ میدانی که خود یکی از زیستگاه‌های وحشی منطقه سبلان به شمار می‌رود و از شمال به زمین های روستای قلچقلو منتهی می‌شود.

شیروان دره سی محل زندگی دائمی وحوش متعددی چون خوک، روباه، گرگ، قوچ و میش ارمنی، خرس قهوه‌ای، کبک، قمری و تعدادی پرندگان مهاجر است. امروزه این منطقه به عنوان بزرگ ترین ژئوپارک طبیعی کشور و حتی خاورمیانه شناخته می شود.

آبشار گور گور؛ جادوی طبیعت برای گردشگران

آبشار گورگور سبلان حدود 12 متر ارتفاع و 200 متر مربع محوطه گردشگاهی دارد و در دامنه شمالی کوه سبلان در سه کیلومتری جنوب غربی روستای "ساچلو" واقع شده است.

دسترسی به آن تا دامنه های کوه با اتومبیل و بقیه مسیر با پای پیاده امکان پذیر است. این آبشار همواره  فضایی مناسب و دلپذیر برای علاقمندان زیباییهای طبیعت به خصوص گردشگران را به وجود آورده است.

مقبره شیخ حیدر آرمگاه پدر شاه اسماعیل اول

این بنا منصوب به شیخ حیدر پدر شاه اسماعیل اول بوده و از قسمت بیرون به شکل برج مدور و از قسمت درون به شکل 12 ضلعی و در دو طبقه قسمت زیرین سردابه و قسمت فوقانی بصورت برج مدور با ارتفاع 18.5 متر و قطر 10.5 متر است.

مقبره شیخ حیدر

مقبره شیخ حیدر که در تاریخ 1311 شمسی با شماره 184 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده از خارج با کاشیهای فیروزه ای رنگ مزین به آیات 27،28،29 سوره فتح و همچنین لفظ جلاله الهل در اشکال مختلف و با خطوط کوفی بنائی مزین شده است.

در مورد قدمت بنا و تاریخ احداث آن اظهارات گوناگونی ابراز شده از آن جمله دونالد ویلبر معتقد است این بنا از آثار قرن هفت و هشت هجری قمری است و در دوره صفویه به تکمیل و کاشیکاری آن همت گماشته اند.

سنگ نبشته ساسانی، دیو قلعه سی، کهنه قلعه، قلعه ارشق، پارک جنگلی مشگین شهر، ییلاق عشایر دامنه سبلان، تاکستان انگور، طاووس گلی، آت گولی، قلعه بربر، کاروانسرای قانلو بلاغ و امام زاده سید سلیمان فخر آباد از دیگر جاذبه های گردشگری این شهرستان است.

گردشگران می توانند با مراجعه به این شهرستان صنایع دستی شامل ورنی، فرش کله قوچی و کناره، قالی ابریشمی، جاجیم، گلیم و پالاز تهیه کنند.

شهرستان مشکین شهر در شمال غربی ایران و ۸۳۹ کیلومتری تهران واقع شده است و جمعیتی بالغ بر ١۵١١۵۶ نفر را در خود جای داده است. آب و هوای این شهرستان معتدل کوهستانی است . کوه سبلان(سومین کوه مرتفع ایران) در ۲۵ کیلومتری این شهر واقع شده است. شواهد و قرائن به دست آمده از منطقه باستانی شهریری، حکایت از تمدنی با قدمت شش هزار سال قبل از میلاد در منطقه مشکین‌شهر دارد.

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی شهرستان مشگین‌شهر
• دهستان دشت
• دهستان مشگین شرقی

شهرها: مشگین‌شهر

• بخش ارشق
• دهستان ارشق شمالی
• دهستان ارشق مرکزی

شهرها: رضی

• بخش مشگین شرقی
• دهستان قره سو
• دهستان لاهرود
• دهستان نقدی

شهرها: مرادلو

• بخش مرادلو
• دهستان ارشق غربی
• دهستان صلوات
• دهستان یافت

شهرها: قصابه

• بخش قصابه
• دهستان شعبان
• دهستان مشگین غربی

شهرها:لاهرود و فخرآباد

پیشینه

اورامی، وراوی، خیاو و پشگین، اسامی این شهرستان در ایام گذشته بوده است

از نظر تاریخی مشگین شهر با داشتن بیش از ۴۲۰ محوطه تاریخی و باستانی یکی از شهرستان‎های مهم استان اردبیل می ‎باشد.

به روایاتی نام قدیم مشگین ‎شهر اورامی و یا وراوی محل تولد سعد الدین وراوینی دانشمند و مترجم مرزبان‎ نامه در قرن ششم هجری قمری بوده است.

شهرستان مشگین ‎شهر به احتمال فراوان در گذشته‎های دور با فلات اردبیل و مناطق مغان و قره داغ تشکیل سرزمین واحدی را می‎ داده که چنین منطقه وسیعی از دیر باز می‎ توانسته نیاز بسیاری از اقوام گله‎ دار را که همیشه در حال کوچ ییلاق و قشلاق می‌باشند، برآورد.